ks. Marek Wochna
Tradycja Judeochrześcijańska
w interpretacji Biblii
Egzegeza biblijna może być przeprowadzona kilkoma metodami egzegetycznymi. Jedne z nich akcentują kwestie literackie tekstu biblijnego, inne koncentrują się na aspektach historycznych powstawania tekstu, jeszcze inne odnoszą się do osoby autora, którym posłużył się Pan Bóg. We wszystkich tych przypadkach nie można jednak oderwać się od Tradycji.
Tradycja może być w przekazie zarówno ustnym, jak również w formie spisanej. Często bywa dokumentowana i utrwalana w takiej właśnie wersji, gdyż wówczas łatwiej jest ją rozpowszechnić czy spopularyzować. Aby móc przystąpić do interpretacji wybranego tekstu biblijnego, należy najpierw poznać ów tekst w płaszczyźnie literackiej. Ustalić rodzaj i gatunek literacki, a następnie zająć się jego interpretacją historyczną, która niejednokrotnie pomaga dostrzec ciekawe aspekty. Dostrzegamy, że niekiedy historia samego powstania tekstu biblijnego jest bardzo bogata, nacechowana różnymi przeróbkami czy wtrętami redakcyjnymi. Nie jest możliwe wyjaśnienie tekstu biblijnego bez ustalenia tych etapów i odkrycia, czego dotyczą owe dopiski czy wstawki redakcyjne. Człowiek, który pod Bożym natchnieniem dokonywał tego, żył w konkretnym czasie i miejscu, otrzymał takie, a nie inne wykształcenie i został wychowany w swoisty sposób. Pojmował otaczający go świat w konkretny sposób, co przekłada się na to, jak formuje i wyraża swoje myśli dotyczące prawd objawionych. Autor był dzieckiem swojej epoki. Pamiętając o tym, nie popełnimy błędu w interpretowaniu Biblii.
Osoba autora, którym posłużył się Pan Bóg, niekiedy ma kluczowe znaczenie w dobrym zrozumieniu tekstu natchnionego. Autor został wybrany i przeznaczony do konkretnej misji, ale nie został pozbawiony swojego wykształcenia, doświadczenia życiowego czy wpływu środowiska, w jakim wyrósł. Te doświadczenia mają wpływ na to, w jaki sposób przekazuje słowo Boże do tych, do których został posłany. Tradycja pozwala nam lepiej poznać i zrozumieć owe uwarunkowania. Pewne rzeczy nie zostały nam przekazane w formie spisanej. Dlatego istotnym faktem jest ich poznanie i zrozumienie w tej formie, w jakiej one funkcjonowały. Jak zatem poznać owe uwarunkowania?
Bardzo ważnym elementem poznawania Tradycji biblijnej jest studiowanie konkretnych uwarunkowań społecznych, religijnych, czy wreszcie politycznych w kontekście innych tekstów pozabiblijnych. Rzucają one konkretne światło na owe uwarunkowania. Przygotowanie dobrego warsztatu jest pierwszym elementem każdego, kto zamierza poprawnie interpretować tekst biblijny. Może się zdarzyć, że budowanie i tworzenie takiego warsztatu potrwa kilka lat. Jednakże dobre poznanie owego kontekstu, w którym przyszło żyć i działać autorowi biblijnemu, jest pierwszym krokiem w rozumieniu tekstu biblijnego. Ponieważ ów tekst może mieć kilka tysięcy lat, niezbędne jest dobre poznanie zwyczajów, czy nawet słów, które po wielu latach wyszły z powszechnego użycia.
Mimo tego, że w naszych czasach mamy tekst biblijny przetłumaczony dobrze na języki ojczyste i narodowe, to właśnie rozumienie sensu niektórych słów może nastręczać problemy, np. tunika, kohorta czy im podobne. Słowa te w naszych czasach już nie funkcjonują, jednakże mają one swoje konkretne znaczenie. Dlatego tak ważna wydaje się konieczność wydawania nowych komentarzy biblijnych, które bardzo pomagają zrozumieć tekst biblijny.
Autor komentarza nie może nie brać pod uwagę tego, co zostało nam przekazane przez Tradycję. Oczywiście może przedstawiać swoje, nowe rozumienie tekstu biblijnego, ale zawsze musi czynić odniesienie do tego, co poprzez wieki zostało nam przekazane w Tradycji. Nie można jej całkowicie ignorować.
Podobnie dotyczy to pewnych zwyczajów, które obowiązywały w konkretnym czasie na Bliskim Wschodzie. Dziś żyjemy w innym środowisku geograficznym i kulturowym, dlatego niektóre zwyczaje są dla nas niezrozumiałe. Teksty biblijne powstawały w ogromnej większości w czasie, kiedy powszechna była praca na roli. Autorzy bardzo często odwołują się do czynności wykonywanych przez rolników uprawiających ziemie, czy też stosują porównania do uprawy roślin. W naszym środowisku raczej trudno jest zrozumieć sens tych czynności i podobnie trudno jest wyobrazić sobie, na czym one tak dokładnie polegały, np. praca w winnicy, tłoczni oliwy czy uprawa winnej latorośli. Dla słuchaczy proroka czy apostoła było to jasne i zrozumiałe. W podobny sposób wygląda kwestia niektórych animozji narodowych. W Starym Testamencie napotykamy bardzo często niechęć do Moabu i jego mieszkańców. Dziś takie państwo nie istnieje i trudno bez komentarza zrozumieć, o czym naucza autor natchniony. W Nowym Testamencie natomiast znajdujemy przypowieść o miłosiernym Samarytaninie i trudno nam zrozumieć bez wyjaśniania Tradycji, na czym polega owa wielkość człowieka, który zajmuje się Izraelitą będącym w potrzebie. Należy najpierw wyjaśnić, na czym polegała konkretna niechęć Samarytan do Izraelitów, a wtedy wydźwięk owej przypowieści staje się pełniejszy i prawdziwy.
Zauważamy, jak istotny jest wpływ Tradycji na poprawne interpretowanie tekstu biblijnego, poruszając choćby w niewielkim stopniu owych kilku tematów, które zostały jedynie dotknięte.
Pan Bóg nie objawia się człowiekowi anonimowemu, człowiek ów ma swoje imię, żyje w konkretnym miejscu i czasie oraz otrzymuje konkretną misję do wypełnienia, dlatego należy to wszystko dobrze poznać, by móc interpretować tekst biblijny. Jednakże to nie wszystko, Tradycja biblijna próbuje również pokazać jak wyglądała historia samego tekstu.
Słowa autora nie zostały pozostawione same sobie. Zdarzało się, że autor otrzymywał wyraźny nakaz, by spisać w księdze to, co otrzymał od Boga w objawieniu. Bywały jednak przypadki, że słowo to funkcjonowało najpierw w przekazie jedynie ustnym, a po kilku czy kilkudziesięciu latach zostało utrwalone na piśmie. Do tego należy dodać różnorakie poprawki czy korekty redakcyjne, które następowały na przestrzeni wieków. Poznanie historii tekstu biblijnego w dużym stopniu pomaga go poprawnie zinterpretować i wyjaśnić. Skoro pojawiły się owe poprawki, to pewnie dlatego, że Pan Bóg tego chciał. W czasach Starego Testamentu dochodziły nie tylko do wyjaśniania tekstu biblijnego, ale także do jego interpretacji. Odbywało się to w różnych okolicznościach, niekiedy podczas zgromadzeń liturgicznych, ale czasami zajmowali się tym „uczeni w Piśmie”. Znajdujemy tego konkretny przykład w dyskusjach między saduceuszami i faryzeuszami. Niektóre kwestie teologiczne były bardzo żywo dyskutowane, a nawet dochodziło do sporów. Wtedy wkraczała Tradycja, która w poprawny sposób pomagała interpretować dany tekst biblijny. Duchowi przewodnicy narodu izraelskiego przywiązywali wielką wagę do interpretowania tekstów biblijnych opartych na Tradycji. Jesteśmy świadkami owych sporów, gdy bierzemy do ręki chociażby Ewangelie. Dostrzegamy, że niekiedy Pan Jezus musiał swoim autorytetem potwierdzać niektóre kwestie sporne albo interpretować je w poprawny sposób. Dla chrześcijańskiego egzegety zdanie Pana Jezusa jest rozstrzygające.
W taki właśnie sposób także i w naszych czasach bardzo często winniśmy sięgać do owej Tradycji, która z wyraźną ostrością pokazuje kwestie interpretowania tekstów biblijnych. Nie można jej lekceważyć, wskazują nowe kierunki interpretacyjne, ponieważ słowo Boże zapisane na kartach Pisma Świętego jest przeznaczone dla każdego człowieka po to, by mógł je poprawnie zrozumieć i według Niego kształtować swoje życie.