Słownik liturgiczny

A

Akolita jest ustanowiony po to, aby usługiwał przy ołtarzu oraz pomagał kapłanowi i diakonowi. Przede wszystkim ma przygotowywać ołtarz i naczynia liturgiczne oraz w razie potrzeby rozdawać wiernym Eucharystię, której jest szafarzem nadzwyczajnym.

Akolitki tak często nazywane są świece, które dwóch ministrantów niesie obok Krzyża podczas procesyjnego wejścia na początku Mszy świętej. Świece te używane są później podczas czytania Ewangelii a także podczas Liturgii Eucharystycznej.

Alba – w kościele katolickim, biała (łac. album = biały) szata liturgiczna o długich rękawach, sięgająca do kostek, wywodząca się ze starożytnej tuniki, pierwotnie sporządzana z lnu, współcześnie z innych tkanin. Biorąc pod uwagę symbolikę białej szaty, przypominającą chrzest i czystość duszy, a także fakt, że nosimy ją podczas sprawowania najświętszych tajemnic, należy dbać o to, aby alba była zawsze „białą szatą”, a nie biało-czarną od brudu lub pomięta.

Ambona sakralne miejsce, służące kapłanom i lektorom. Ustawia się ją na podwyższeniu, aby całe zgromadzenie dobrze mogło widzieć i słyszeć lektora czytającego Pismo św. i kaznodzieję głoszącego naukę Bożą. Ambona symbolizuje stół zastawiony, przy którym wierni karmią się słowem Bożym.

Ampułki podczas przygotowywania darów ministranci podają kapłanowi na patenie chleb, oraz wodę i wino, które znajdują się w naczyniach nazywanych ampułkami.

Aspersja gdy kapłan kropi wiernych wodą święconą, to jest to przypomnieniem chrztu i odnowieniem decyzji odrzucenia zła i wyboru dobra. Obrzęd ten nazywa się pokropieniem albo aspersją (od łac. słowa „aspergere”, to znaczy „pokrapiać”).

Agendazbiór nabożeństw, obrzędów, błogosławieństw i poświęceń związanych z życiem religijnym w ciągu całego roku kościelnego.

B

Brewiarz w Kościele katolickim potoczna nazwa ujednoliconej treści Liturgii Godzin, czyli codziennej modlitwy Ludu Bożego. Obowiązek sprawowania jej w całości (lub w odpowiedniej części) mają osoby które przyjęły święcenia (Diakoni, Prezbiterzy, Biskupi) albo złożyły śluby wieczyste (zakonnicy i siostry zakonne). Pozostali wierni nie muszą jej sprawować, jednakże jest ona dla nich zalecana.

Benedykcjonał księga zawierająca błogosławieństwa osób oraz poświęcenia rzeczy i miejsc służących człowiekowi.

C

Chrzcielnica zbiornik wypełniony wodą święconą, najczęściej w kształcie kielicha, przeznaczony do sakramentu chrztu.

Celebrans przewodniczy czynnościom liturgicznym nie na mocy wyboru ze strony wiernych lecz na mocy władzy świętej, otrzymanej przez włożenie rąk w sakramencie kapłaństwa. Dzięki tej władzy działa on w liturgii w zastępstwie Chrystusa – in persona Christi.

Ceroferariusz (Lucyferariusz) ministrant niosący pochodnie. Noszą oni krótkie świece osadzone na drzewcu.

Cingulumwyrażenie łac. = pasek. Gruby sznur z frędzlami na obu końcach, którym przepasuje się albę, gdy jest za szeroka lub za długa. Pasek symbolizuje wstrzemięźliwość i panowanie nad pożądliwościami cielesnymi. Jest także znakiem pracy w służbie Bożej, posłuszeństwa.

Cyborium jest to naczynie, które ma kształt dużego kielicha z nakryciem i służy do przechowywania Najświętszego Sakramentu w tabernakulum. Spotkać się też możecie często z inną nazwą ciborium, o którym mówi się często „puszka”.

Celebret list polecający Stolicy Apostolskiej, biskupa lub przełożonego, potwierdzające

brak przeszkód do odprawiania Mszy świętej przez kapłana, którego dotyczy.

D

Dalmatyka szata liturgiczna noszona w czasie liturgii przez diakonów. Diakon zakłada dalmatykę na albę i stułę.

Doksologia krótki hymn pochwalny na cześć Boga w Trójcy Jedynego (doksa = chwała).

E

Ewangeliarz księga liturgiczna zawierająca cztery Ewangelie w całości. Wyrażeniem Ewangelistarz natomiast określa się księgę liturgiczną zawierającą tylko te perykopy z Ewangelii, które są odczytywane w celebracjach liturgicznych.

H

Humerał to biała chusta okrywająca szyję i ramiona kapłana. Wywodzi się ze starożytnej chusty noszonej na ramionach i szyi przez ludzi należących do wyższych warstw społecznych. Częścią szat liturgicznych stał się dopiero w IX w. we Frankoni.

I

Ingres (łac. ingressus – wejście, wkroczenie) uroczysty wjazd, uroczyste objęcie władzy przez biskupa-ordynariusza. Nowemu biskupowi hołd (homagium) składają biskupi pomocniczy, księża, zakonnicy i wierni świeccy.

K

Kongresy eucharystyczne są szczególnym przejawem kultu Chrystusa w Najświętszym Sakramencie. W życiu Kościoła kongresy eucharystyczne wprowadzono dopiero w naszych czasach. Są one znakiem wiary, miłości i jedności Kościoła.

Kantor pochodzi od łacińskiego słowa cantare – śpiewać. Kantor oznacza więc śpiewaka, który solowo wykonuje jakiś śpiew w całości lub przynajmniej pewną jego część. Może on także prowadzić scholę jako dyrygent.

Kapa Kapłan używa kapy w czasie szczególnie uroczystej liturgii i podczas udzielania sakramentów świętych poza Mszą świętą.

Kielich i patena to naczynia, których używa kapłan podczas sprawowania Eucharystii. Są one powszechnie znane, któż bowiem ich nie widział. Kielich służy do przygotowania wody i wina, które podczas konsekracji stają się Krwią Chrystusa, na patenie natomiast znajduje się chleb, który stanie się Ciałem Pańskim.

Komża jest skróconą albą o szerokich rękawach. Najpierw używano jej w chórze, czyli podczas wspólnego odmawiania modlitw kanonicznych, a od XIV wieku także do tych wszystkich funkcji liturgicznych, dla których alba nie była wyraźnie przepisana. Symbolika komży jest taka sama, co alby, a więc oznacza czystość duszy.

Konfesjonał inaczej słuchalnica, słuchatelnica, używany od XVI w. najczęściej drewniany sprzęt kościelny, w którym ksiądz katolicki wysłuchuje spowiedzi.

KorporałTen kawałek płótna w kształcie prostokąta, rozkładany jest na ołtarzu. Na nim dopiero stawia się kielich oraz patenę z Hostią podczas liturgii eucharystycznej.

Krucyferariusz ministrant krzyża.

Kustodia Służy ono do przechowywania dużej hostii, która przeznaczona jest do publicznych adoracji.

L

Lavabo Jest to zarówno nazwa czynności jaką wykonuje kapłan, jak i nazwa przedmiotów służących do wykonania tej czynności. Czynność lavabo polega na obmyciu przez kapłana rąk po przygotowaniu darów podczas celebracji Eucharystii. Ministranci podchodzą do kapłana polewając jego dłonie wodą, podczas gdy kapłan mówi cicho: Obmyj mnie Panie z mojej winy i oczyść mnie z grzechu mojego. Samo słowo lavabo znaczy właśnie „obmyj”.

Lekcjonarz jak sama nazwa wskazuje używany jest podczas Mszy św. Zwiera czytania biblijne, psalmy responsoryjne, aklamacje przed czytaniem Ewangelii i Ewangelie.

I – okres Adwentu i Narodzenia Pańskiego
II – okres Wielkiego Postu, okres wielkanocny
III – okres zwykły (od 1 do 11 tygodnia)
IV – okres zwykły (od 12 do 23 tygodnia)
V – okres zwykły (od 24 do 34 tygodnia)
VI – czytania w mszach o świętych
VII – czytania w mszach obrzędowych, okolicznościowych i wotywnych oraz czytania na mszach za zmarłych

Lektor jest ustanowiony do wykonywania czytań z Pisma świętego, z wyjątkiem Ewangelii. Może on podawać intencje modlitwy powszechnej, a gdy nie ma psałterzysty, może również wykonać psalm między czytaniami.

M

Ministrant jest to osoba usługująca kapłanowi przy liturgii mszalnej.

Mitra jest uroczystym nakryciem głowy biskupa. Składa się ona z dwóch trójkątów połączonych opaską, z dwiema wiszącymi z tyłu taśmami.

Modlitwa powszechna we Mszy św. liturgia słowa Bożego kończy się modlitwą powszechną. Schematy modlitw i gotowe zestawy modlitwy powszechnej ułożone na cały rok liturgiczny zawiera specjalna księga. W języku polskim nosi ona tytuł „Modlitwa wiernych”

Mszał stanowi główną księgę zawierającą teksty stałe i zmienne Mszy św., oraz przepisy dotyczące jej sprawowania.

Monstrancja podczas uroczystych adoracji Najświętszego Sakramentu, lub na przykład podczas procesji Bożego Ciała w monstrancji kapłan ukazuje wiernym Ciało Chrystusa. Charakterystyczne dla monstrancji jest to, iż jej centrum jest oszklone. Właśnie za tym szkłem znajduje się Ciało Pańskie w postaci dużej hostii.

O

Ornat to właściwa szata dla kapłana, odprawiającego Mszę Świętą i inne obrzędy z nią połączone. Kapłan zakłada ornat zawsze na albę, pod ornatem kapłan nosi stułę.

P

Paliusz jest to biała taśma wełniana, szeroka około siedem centymetrów. Ma ona kształt naszyjnika na dwóch dodanych końcach, z których jeden opada na piersi, a drugi na plecy. Paliusz zdobi sześć czarnych krzyżyków. Paliusz jest znakiem bardziej rozległej władzy duchownej arcybiskupa metropolity.

Palka służy do nakrycia kielicha mszalnego. Jest to kwadratowy kawałek usztywnionego płótna.

Pastorał to w Kościele rzymskokatolickim atrybut biskupów i opatów, zdobiona laska o ślimakowato zwiniętym zakończeniu.

Pektorał to ozdobny krzyż z szlachetnego metalu, zawierający relikwie. Od XII w. nosili go na piersiach kardynałowie, biskupi i opaci.

Pontyfikał zawiera modlitwy i przepisy dotyczące obrzędów sakramentalnych i sakramentaliów, sprawowanych przez biskupa.

Procesje teoforyczne w procesjach, w czasie których celebrans niesie Najświętszy Sakrament poza kościół wśród uroczystych obrzędów i śpiewów, lud chrześcijański składa publiczne świadectwo swej wiary i pobożności wobec Najświętszego Sakramentu.

Prostracja czyli padanie na twarz, względnie leżenie krzyżem

Psalm responsoryjny po pierwszym czytaniu następuje psalm, czyli Graduał, który jest integralną częścią liturgii słowa. Z zasady wybiera się psalm z lekcjonarza, z tej racji, że poszczególne teksty łączą się bezpośrednio z czytaniami: zatem wybór psalmu zależy od czytań

Psalmista do psalmisty (psałterzysty) należy wykonanie psalmu lub innego kantyku biblijnego, jaki występuje między czytaniami.

Puryfikaterz tym ręcznikiem oczyszcza się i osusza kielich oraz patenę na Hostie.

R

Rytuał zawiera przepisy wraz z modlitwami i obrzędami, które odnoszą się do sprawowania sakramentów świętych i sakramentaliów.

S

Sedilia czyli siedzenia dla celebransa i tych, którzy mu usługuję, znajdują się w pobliżu ołtarza i ambony.

Stuła jest długą, szeroką wstęgą, lekko rozszerzoną na końcach, uszytą z tej samej tkaniny, co ornat. Biskup i kapłan noszę stułę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie z przodu. Diakon natomiast zakłada stułę na kształt szarfy z lewego ramienia, ukośnie do prawego boku i tam ją spina. Symbolizuje ona takie godność chrześcijańską, szatę godową wszystkich powołanych do nieśmiertelnego królowania z Panem Bogiem w niebie.

Suplikacja Uroczyste wezwanie zaczynające się od słów: „Święty Boże, Święty Mocny…”, w czasie którego lud prosi Boga o opiekę we wszystkich trudnościach.

Sutanna strój duchownych; długa, sięgająca do kostek suknia z niskim, stojącym kołnierzykiem, zapinana z przodu na rząd małych guzików. Kapłani noszą sutanny czarne, biskupi fioletowe, kardynałowi purpurowe.

T

Trybularz Jest to naczynie służące do wykonywania okadzenia podczas liturgii. Inną nazwą trybularza jest kadzielnica.

Tabernakulum puszki z konsekrowanymi komunikantami i kustodią z Hostią przechowuje się w tabernakulum. Celem tego przechowywania Eucharystii jest adorowanie Chrystusa prywatnie lub zbiorowo, a także udzielanie Komunii św. poza Mszą świętą.

Turyferariusz i nawikulariusz – ministranci kadzidła W uroczystej celebracji funkcję tę powinni spełniać dwaj ministranci. Jeden z nich niesie kadzielnicę (turyferariusz), drugi natomiast łódkę z kadzidłem (nawikulariusz).

W

Welon używany jest przez kapłana wtedy, gdy błogosławi on wiernych Najświętszym Sakramentem obecnym w monstrancji. Welon jest nakładany na ramiona kapłana w czasie liturgii. Błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem w monstrancji nazywamy błogosławieństwem sakramentalnym. Kapłan używa welonu także w procesji, podczas której niesiona jest monstrancja

Welon na kielich Jest to tkanina (chusta) koloru białego lub koloru ornatu, którą nakryty jest kielich do momentu przygotowania darów ofiarnych. Ponownie kielich nakrywa się tym welonem po Komunii świętej.

V

Vasculum jest to stojące na ogół blisko tabernakulum wypełnione wodą naczynie, w którym kapłan dokonuje tzw. ablucji palców po zakończeniu rozdzielania Komunii świętej.

Z

Zakrystia jest to pomieszczenie w każdym kościele, gdzie przechowuje się naczynia, szaty, księgi i inne sprzęty do sprawowania liturgii.
W niej kapłan, ministranci, lektorzy i pozostali posługujący przygotowują się do uczestnictwa w liturgii.
Łukasz Dróżka