Dokument opublikowany z okazji 70. rocznicy wybuchu II wojny został ogłoszony 25 sierpnia podczas obrad polskich biskupów na Jasnej Górze. Tego samego dnia deklarację ogłosi w Bonn także strona niemiecka.
Pojednanie darem dla Europy
Polscy i niemieccy biskupi podkreślają w Oświadczeniu, że „pojednanie między naszymi narodami jest darem, który możemy wnieść w dziele zjednoczonej Europy”. Zatem cały dokument, choć dokonuje dogłębnej analizy trudnej przeszłości, nakierowany jest na przyszłość, której trwałym elementem winno być wspólne świadectwo Kościołów - niedawno walczących, a dziś już pojednanych narodów. „Jako ludzie pojednani, którzy stale idą drogą pojednania, chcemy dawać współczesnemu światu przykład nowej kultury pokoju, prawdy, sprawiedliwości i miłości” - czytamy.
„Nie wolno zaprzepaścić szansy budowania pokoju, jaką daje zjednoczenie narodów Europy. Zwracamy się do wszystkich, aby przez modlitwę i działanie nie ustawali w wysiłkach budowania europejskiej jedności. Tylko w ten sposób będziemy mogli nadal cieszyć się pokojem” – stwierdza oświadczenie Episkopatów.
Autorzy dokumentu ostrzegają wręcz przez „skrępowaniem wyłącznie przeszłością”. „Wiemy, że pokój zależy od każdego z nas: od naszej woli, postawy, słowa i gestów dobroci, od umiejętności wyznania win i przebaczania – i wreszcie od tego, czy potrafimy patrzeć w przyszłość, nie będąc skrępowanymi wyłącznie przeszłością” - podkreślają.
Wśród konkretnych postulatów jest mowa o wspólnej trosce o wolność religijną we współczesnym świecie. „Doświadczenie przemocy i bezprawia, które wspominamy z okazji rozpoczęcia II wojny światowej, powinno nas w szczególny sposób wyczulić na wymagania związane z wolnością religijną, której w naszym świecie wielu chrześcijanom brakuje oraz zwrócić uwagę na konieczność solidaryzowania się z tymi, których prawa ludzkie nie są respektowane” – stwierdzają biskupi.
Biskupi zachęcają tez do różnorodnych form wzajemnej współpracy obu społeczeństw wyrastających z ducha pojednania. Z nadzieją wypowiadają się o pracach komisji podręcznikowej, której celem jest publikacja wspólnego podręcznika polsko-niemieckiej historii. Zachęcając do intensywnego dialogu, gotowego na wysłuchanie drugiej strony, biskupi przywołują niektóre inicjatywy, realizowane już przez niemieckich i polskich katolików: Centrum Dialogu i Modlitwy obok byłego obozu koncentracyjnego Auschwitz, Dzieło Maksymiliana Kolbego i założoną w 2007 roku Fundację Maksymiliana Kolbego.
Zachęcają do modlitw o pokój i do spotkań służących wzajemnemu poznaniu się i akceptacji a młodzież – do nauki języka sąsiadów i poznawania ich kultury. Apelują także o współpracę instytucji kościelnych w dziele ewangelizacji oraz o podejmowanie wyzwań humanitarnych w świecie.
Pamięć w prawdzie
Oświadczenie zwraca uwagę, że „narodowosocjalistyczne Niemcy rozpętały w Europie wojnę, w czasie której zostały jawnie zanegowane zasady moralne i fundamentalne prawa człowieka”. Przypomina się także, że polityką eksterminacji, której celem było ostatecznie ujarzmienie całego narodu, dotknięci zostali zwłaszcza przywódcy polskiego społeczeństwa, uczeni i inteligencja, w tym duchowieństwo.
Wspominając o milionowych ofiarach wojny, dokument zwraca uwagę także na wszystkich prześladowanych i mordowanych wskutek ideologii rasistowskiej, pochodzenia czy wiary. „Pamiętamy o europejskich Żydach – ofiarach zbrodni przeciwko ludzkości, jaką był Holocaust, Sinti i Romach, umysłowo niepełnosprawnych i elitach narodów Europy Środkowej i Wschodniej” – głosi polsko-niemieckie oświadczenie.
Hierarchowie zwracają uwagę na powojenne losy obydwu narodów zwracając uwagę, że dla Polaków były to czasy nowej, sowieckiej okupacji i związanych z nią cierpień, zniewolenia i trudności gospodarczych trwających aż do lat 90. ub. wieku.
Biskupi odnoszą się w Oświadczeniu do delikatnego i rodzącego wiele emocji problemu wypędzeń. W imię prawdy zaznaczają, że pierwszymi ofiarami wypędzeń byli Polacy. Jednocześnie zaznaczają, że także wielu Niemców doświadczyło losu uciekających i wypędzonych, dlatego deklarują, iż są „zgodni w potępieniu wypędzeń, nie zapominając przy tym o wewnętrznej zależności i następstwie wydarzeń”.
Ostrzegają przy tym przed „pokusą propagandowego wykorzystywania raz już w historii zaistniałych zranień i pobudzania resentymentów wynikających z jednostronnych interpretacji historycznych”. Przypominają, że „Kościół będzie nieustannie i zdecydowanie występował przeciw takiemu odejściu od prawdy historycznej”.
Przypominając wspólny dokument Episkopatów Polski i Niemiec z 1995, w którym podkreślano znaczenie prawdy we wzajemnych stosunkach, przewodniczący Episkopatów deklarują: „(...) wobec faktu zbrodniczej napaści wojennej nazistowskich Niemiec, ogromu krzywd, jakie w konsekwencji zostały zadane Polakom przez Niemców oraz krzywd, jakich doznali Niemcy z powodu wypędzenia i utraty ojczyzny, powtórzyliśmy wspólnie: 'Przebaczamy i prosimy o przebaczenie'”.
Sporo miejsca poświęca się w oświadczeniu wszelkim inicjatywom na rzecz pojednania polsko-niemieckiego, jakie były i są realizowane „mimo okrutnych doświadczeń”. Jako „prawdziwy proces zbliżenia, poznania i wzajemnej akceptacji” określają hierarchowie organizowane spontanicznie przez katolików niemieckich akcje pomocy Polsce po roku 1980, po zapaści komunistycznej gospodarki.
Dokument został podpisany przez przewodniczących Episkopatu Polski abp. Józefa Michalika i Niemiec abp. Roberta Zollitscha. Widnieją pod nimi także podpisy bp. Wiktora Skworca i abp. Ludwiga Schicka - współprzewodniczących Grupy Kontaktowej obydwu Episkopatów.