|
Nr 118
1989 lipiec 20, Warszawa - Informacja Departamentu IV MSW kwestionująca celowość prowadzenia teczek ewidencji operacyjnej księży
Warszawa 20 VII 1989
Tajne
Egz. poj[edynczy]
Notatka
dot[yczyj: dokumentacji operacyjnej Departamentu IV i pionu IV
Jedną z form prowadzenia dokumentacji operacyjnej przez pion IV są teczki ewidencji operacyjnej księży (TEOK), wprowadzone zarządzeniem 00114/63 ministra spraw wewnętrznych z dnia 6 VII 1963 (1).
Miały one na celu ujednolicenie ewidencji kleru rzymskokatolickiego oraz dokumentowanie ruchów kleru w terenie.
W początkowym okresie służyły także do odnotowywania i dokumentowania pozareligijnej działalności księży.
Praktyka operacyjna wykazała, że wprowadzenie TEOK było niewłaściwe i nie spełniło swojego założenia, ponieważ (b):
- zaczęły funkcjonować w Polsce elektroniczne systemy ewidencji ludności, pozwalające na bardziej sprawne i ekonomiczne kontrolowanie ruchów poszczególnych grup ludności, w tym księży, np. system "Magister"(2);
- zmiana sytuacji społeczno-politycznej, a zwłaszcza liberalizacja życia społecznego zapoczątkowana w latach 70-tych i reorientacja polityczna władz w stosunku do Kościoła spowodowały, że w zainteresowaniu operacyjnym pozostawała jedynie wąska grupa księży (100-150) aktywnie zaangażowanych w walkę z ustrojem socjalistycznym(c);
- braki kadrowe w pionie IV zmuszały do rezygnacji z szerokiej pracy operacyjnej na rzecz tych problemów, które w danym momencie stanowiły zagrożenie polityczne, społeczne lub prawne.
Negatywne opinie na temat dalszego prowadzenia TEOK zaczęły pojawiać się wśród pracowników operacyjnych już na początku lat 80-tych, a w 1986 r. powołano w Departamencie IV komisję, która miała zbadać ten problem i przedstawić wnioski. Sondaż przeprowadzony wtedy w kilkunastu wydz[iałach] IV (Kraków, Warszawa, Lublin, Gdańsk, Łódź itp.) sugerował jednoznacznie odstąpienie od dalszego prowadzenia TEOK. Wnioski w tej sprawie przedstawiono w 1987 r. kierownictwu Departamentu IV, jednakże z uwagi na trwające wtedy prace nad opracowaniem nowej instrukcji o pracy operacyjnej odłożono decyzję w sprawie TEOK, oczekując generalnych rozwiązań co do pracy operacyjnej w tym przedmiocie (3).
W związku z zaawansowanymi rozmowami władz państwowych z kierownictwem Kościoła i Watykanem na temat uregulowania stosunków państwo - Kościół i Polska - Watykan, a także z "okrągłym stołem" - minister spraw wewnętrznych uchylił w dniu 17 II 1989 r. niektóre przepisy resortowe, w tym dot[yczące] teczek EOK.
Ostateczne ustawowe uregulowanie statusu Kościoła w naszym kraju spowodowało zupełnie nową sytuację operacyjno-prawną, która wymaga podjęcia konkretnych decyzji odnośnie [do] pracy operacyjnej pionu IV. Wydaje się za celowe, aby w pierwszej kolejności zaniechać prowadzenia i zlikwidować teczki TEOK.
Za taką decyzją przemawiają argumenty przytoczone wyżej, ale także motywy natury społecznej i moralnej.
Fakt prowadzenia teczek EOK przez służby MSW znany był Kościołowi i społeczeństwu już od wielu lat i mimo że kierownictwo Kościoła w zasadzie nie wykorzystywało propagandowo tej sprawy, to obecne istnienie czy prowadzenie takiej dokumentacji będzie miało zdecydowanie negatywny wydĽwięk społeczny.
Może być także wykorzystywane do "ekscytowania" społeczeństwa przez te siły polityczne, które aktualnie prowadzą agresywną działalność polityczną, skierowaną m.in. przeciwko Służbie Bezpieczeństwa (d).
mjr W. Dubielis
a W lewym górnym roku sygnatura dyrektora Departamentu IV MSW gen. bryg. Tadeusza Szczygła wraz z adnotacją uwagi w tekście i na końcu.
b Na lewym marginesie adnotacja odręczna Spisy księży prowadzą także kurie.
c Na lewym marginesie adnotacja ręczna Aktualnie tylko niewielu się tvm zajmuje.
1 Zob. dok. nr 70.
2 Podsystem tematyczny "Magister" - ewidencja osób z wyższym wykształceniem - został uruchomiony w 1980 r. w ramach systemu PESEL.
d Poniżej odręczna adnotacja Uwagi. Po przyjściu do pracy w Departamencie IV miałem liczne sygnaty z terenu, że istniejące teczki na księży są nieprzydatne i tylko niepotrzebnie zajmują miejsce w szafach. Wielu naczelników wręcz sugerowało zrezygnowanie z ich prowadzenia.
3 Nowa instrukcja o pracy operacyjnej została wprowadzona zarządzeniem nr 00102 ministra spraw wewnętrznych z 9 XII 1989 r. w sprawie zasad działalności operacyjnej SB.
Nr 122
1990 styczeń 25, Warszawa - Notatka opracowana w Departamencie Studiów i Analiz MSW dotycząca likwidacji teczek ewidencji operacyjnej księży
Warszawa 25 01 1990 r.
Notatka dot[ycząca] likwidacji "teczek ewidencji operacyjnej księdza"(1)
1. Teczki ewidencji operacyjnej księży zostały wprowadzone zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 00114/63 z dnia 6 VII 1963 r., a więc przed 26 laty. Stanowiły one bierną formę dokumentowania pozareligijnej działalności księży skierowanej przeciwko porządkowi publicznemu.
2. Od tego czasu sytuacja społeczno-polityczna w kraju ulegała zasadniczym zmianom, wpływając tym samym na systematyczne ograniczanie zakresu zainteresowań resortu księżmi w ramach wspomnianych teczek. Z tego też powodu od 1985 roku rozważano celowość dalszego ich prowadzenia. W latach 1986-87 przeprowadzono wśród funkcjonariuszy sondaż co do celowości dalszego prowadzenia tych teczek. W wyniku sondażu uzyskano jednoznaczne opinie i sugestie dotyczące zaniechania dalszego prowadzenia teczek tak ze względów politycznych, jak i operacyjnych. Praktycznie od tego momentu sukcesywnie odstępowano od ich prowadzenia.
3. W dniu 17 II 1989 r. minister spraw wewnętrznych anulował niektóre zarządzenia dotyczące pracy operacyjnej pionu IV, w tym dotfyczące] przedmiotowych teczek. Dało to podstawę do całkowitego zaniechania ich prowadzenia.
U podłoża wspomnianej decyzji oprócz wyżej omówionych przesłanek znalazł się również fakt znacznych postępów w prawnym uregulowaniu stosunków państwo - Kościół i Polska - Watykan.
4. 24 sierpnia 1989 r. minister spraw wewnętrznych zarządzeniem nr 075/89 rozwiązał Departament IV i jego terenowe odpowiedniki.
Z uwagi na fakt, iż zbierane w ramach teczek materiały nie przedstawiały wartości prawnej i historycznej oraz by w przyszłości nie mogły być przedmiotem konfliktów między państwem a Kościołem, uległy one - zgodnie z obowiązującymi przepisami - likwidacji.
1 Notatka ta byia prawdopodobnie odpowiedzią na dezyderat nr 1 Komisji Nadzwyczajnej do Zbadania Działalności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
|