W związku z postanowieniami art. 10 Konkordatu i po uchwaleniu odpowiednich zmian w ustawodawstwie polskim, zaistniała w Polsce instytucja małżeństwa konkordatowego, a więc małżeństwa kanonicznego, które - po spełnieniu odpowiednich warunków - będzie pociągało za sobą również skutki przewidziane w prawie polskim. Stąd też Konferencja Episkopatu Polski wydaje obecną Instrukcję dla duszpasterzy, w której wskazuje na nowe unormowania kanonicznego prawa małżeńskiego w Polsce oraz określa zasady postępowania i szczegółowe czynności, które należy zachować przy przygotowaniu i zawieraniu małżeństwa konkordatowego.
CZĘŚĆ OGÓLNA
1. W związku z ratyfikacją Konkordatu, zostały wydane następujące państwowe akty prawne:
2. Akty te wchodzą w życie z dniem 15 listopada 1998 r.
3. Konferencja Episkopatu Polski, na zebraniu plenarnym w dniu 4 czerwca 1998 r., podjęła następującą uchwałę:
Wierni Kościoła katolickiego w Polsce zawierający małżeństwo kanoniczne, mają obowiązek uzyskania dla niego skutków cywilnych, zapewnionych w Konkordacie (art.10).
Bez zgody Ordynariusza miejsca nie wolno zatem asystować przy małżeństwach nupturientów, którzy nie chcą by ich małżeństwo wywierało skutki w prawie polskim.
Ordynariusz miejsca może zezwolić na zawarcie małżeństwa bez skutków cywilnych tylko w wyjątkowych przypadkach z ważnych powodów pastoralnych (por. kan. 1071 § 1, n. 2 KPK).
4. Powyższa uchwała uzyskała recognitio Stolicy Apostolskiej pismem N. 8426/98 RS, z dnia 29 października 1998 r. i niniejszym zostaje promulgowana, jako obowiązująca od dnia 15 listopada 1998 r.
5. W praktyce duszpasterskiej oznacza ona, że zasadniczo wszystkie małżeństwa kościelne winny mieć gwarantowane skutki cywilne, przewidziane prawem polskim. Może się to dokonać w dwojaki sposób:
6. Jeżeli nupturienci nie zawarli małżeństwa cywilnego, a chcą zawrzeć małżeństwo kanoniczne bez skutków cywilnych, sprawę należy przedstawić Ordynariuszowi miejsca, podając powody takiej decyzji nupturientów, celem uzyskania stosownej zgody. Podobnie należy postąpić, jeżeli narzeczeni przyrzekają, że skutki cywilne dla swojego małżeństwa kanonicznego chcą uzyskać przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego dopiero po zawarciu małżeństwa w Kościele.
7. W przypadku, gdy małżeństwo cywilne nie może być uznane lub zawarte według prawa państwowego, należy zachować przepis kan. 1071 § l, 20 KPK i kan. 789, 20 KKKW.
8. Zgodnie z n. 50 Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim z dnia 5 września 1986 r., stanowiącym, że wiekiem obowiązującym do godziwości zawarcia małżeństwa w Polsce (por. kan. 1083 § 2 KPK) jest granica wieku określona aktualnie obowiązującym ustawodawstwem państwowym, w związku z wejściem w życie zmiany polskiego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z dniem 15 listopada 1998 r. do godziwego zawarcia małżeństwa wymaga się ukończenia 18. roku życia zarówno przez mężczyznę, jak i kobietę.
9. Zmiana ta odnosi się do wszystkich małżeństw, a nie tylko do małżeństwa konkordatowego.
10. Prawo polskie przewiduje, że sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie niepełnoletniej, która ukończyła 16. rok życia. Chociaż w takim przypadku małżeństwo może być uznane lub zawarte według prawa państwowego, do jego zawarcia w Kościele wymaga się dyspensy Ordynariusza miejsca zgodnie z n. 50 Instrukcji z 1986 r.
CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA
Małżeństwo konkordatowe
11. Nupturienci winni zgłosić się do właściwego urzędu parafialnego na trzy miesiące przed planowaną datą zawarcia małżeństwa kanonicznego, aby dopełnić:
formalności wymaganych przez prawo kościelne (tak, jak dotychczas);
formalności związanych z uzyskaniem skutków cywilnych planowanego małżeństwa kanonicznego.
12. Celem uzyskania skutków cywilnych:
13. "Zaświadczenie" kierownika urzędu stanu cywilnego jest ważne trzy miesiące od dnia jego wydania. Ostatni dzień jego ważności określony jest w odpowiedniej rubryce "Zaświadczenia" kierownika urzędu stanu cywilnego. Proboszcz nie może załatwiać formalności związanych z zawarciem małżeństwa, jeżeli nie zostanie mu przedstawione ważne zaświadczenie kierownika urzędu stanu cywilnego.
14. Sprawy związane z oświadczeniami przyszłych małżonków, dotyczącymi ich nazwisk i nazwisk dzieci, są załatwiane we właściwym urzędzie stanu cywilnego w związku z wystawianiem "Zaświadczenia o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa".
15. Zgodnie z uchwałą Konferencji Episkopatu Polski, małżeństwo kanoniczne bez skutków cywilnych może być zawarte wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Ordynariusza miejsca (por. n. 3-6 niniejszej Instrukcji).
16. Do zawarcia małżeństwa konkordatowego przez kobietę, która nie ukończyła 18. roku życia wymaga się zezwolenia sądu opiekuńczego oraz dyspensy Ordynariusza miejsca (por. n. 8-10 niniejszej Instrukcji).
17. Do zawarcia małżeństwa konkordatowego przez pełnomocnika, oprócz zachowania przepisów prawa kanonicznego, wymagane jest również zezwolenie sądu państwowego.
18.
19. Bezpośrednio przed celebracją małżeństwa konkordatowego, nupturienci, w obecności świadków i wobec duchownego, który będzie asystował przy zawieraniu małżeństwa, potwierdzają wolę wywarcia skutków cywilnych małżeństwa kanonicznego, składając podpisy w odpowiednim miejscu "Zaświadczenia o zawarciu małżeństwa", na wszystkich trzech egzemplarzach. To samo czynią świadkowie, natomiast duchowny asystujący złoży swój podpis dopiero po zawarciu małżeństwa konkordatowego.
20.
21.
22. Proboszcz parafii wystawiający licencję do zawarcia małżeństwa poza własną parafą jest zobowiązany przekazać, za potwierdzeniem odbioru lub pocztą poleconą, do proboszcza parafii, na terenie której ma być zawarte małżeństwo konkordatowe, również oryginały trzech egzemplarzy "Zaświadczenia o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa", wystawionego przez kierownika urzędu stanu cywilnego miejsca zamieszkania jednego z nupturientów.
23. Duchowny, asystujący przy zawieraniu małżeństwa konkordatowego na podstawie delegacji, po wypełnieniu formalności, o których mowa w n. 18 niniejszej Instrukcji, ma obowiązek niezwłocznego przekazania trzech egzemplarzy "Zaświadczenia o zawarciu małżeństwa" proboszczowi parafii, od którego otrzymał delegację, który po ich podpisaniu przekaże jeden egzemplarz małżonkom (bezpośrednio lub pocztą poleconą), drugi do urzędu stanu cywilnego, właściwego ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa, a trzeci zachowa w aktach parafii, celem dokonania wpisu w księgach parafialnych.
24. Małżeństwo konkordatowe uzyskuje skutki przewidziane prawem polskim od chwili wyrażenia zgody małżeńskiej w kościele, a nie od dnia dokonania wpisu w urzędzie stanu cywilnego (sporządzenia aktu małżeństwa).
25.
26.
Z wejściem w życie niniejszej Instrukcji uchyla się te postanowienia Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim z dnia 5 września 1986 r., które są jej przeciwne, potwierdzając obowiązywalność pozostałych przepisów w niej zawartych.
Niniejsza Instrukcja została przyjęta przez Konferencję Episkopatu Polski na 296 zebraniu plenarnym, dnia 22 października 1998 r. w Warszawie, a jej opublikowanie przez Biuletyn Prasowy Katolickiej Agencji Informacyjnej (Nr 90, z dnia 13 listopada 1998 r.) jest równoznaczne z promulgacją.
Instrukcja wchodzi w życie 15 listopada 1998 r.
Za zgodność:
(-) bp Piotr Libera
Sekretarz Generalny Konferencji Episkopatu Polski
Warszawa, 12 listopada 1998 r.
Nr ................... .........................., data ..............................
ZAŚWIADCZENIE
stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa
Na podstawie art. 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Dz.U. z 1964 r. Nr 9, poz.59 z późn. zm.) stwierdzam że:
Mężczyzna |
Kobieta |
|
| 1. Nazwisko | ||
| 2. Imię (imiona) | ||
| 3. Nazwisko rodowe | ||
| 4. Stan cywilny | ||
| 5. Data urodzenia | ||
| 6. Miejsce urodzenia | ||
| 7. Numer aktu urodzenia i nazwa USC | ||
| 8. Miejsce zamieszkania A. Ojciec |
||
| 9. Imię (imiona) | ||
| 10. Nazwisko rodowe B. Matka |
||
| 11. Imię (imiona) | ||
| 12. Nazwisko rodowe |
Wyżej wymienione osoby w dniu ................................ oświadczyły, że po zawarciu małżeństwa będą nosiły nazwiska:
1. Mężczyzna ..............................
2. Kobieta ..................................
3. Dzieci ....................................
Pomiędzy wyżej wymienionymi osobami (nupturientami) nie zachodzą okoliczności, które według prawa polskiego wyłączałyby zawarcie małżeństwa.
Niniejszy dokument wydaje się w celu zawarcia małżeństwa w Rzeczpospolitej Polskiej w formie przewidzianej w art. 1 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Zaświadczenie niniejsze traci moc po upływie trzech miesięcy od dnia jego wydania. Ostatnim dniem ważności zaświadczenia jest dzień ...........................
Kierownik
Urzędu Stanu Cywilnego
Objaśnienia:
1. 3 egz. zaświadczenia przeznaczone są dla jednostki organizacyjnej Kościoła lub związku wyznaniowego, w której będzie zawierane małżeństwo.
2. 1 egz. a/a.
Strona 1
Nr ................... .........................., data ..............................
ZAŚWIADCZENIE
stanowiące podstawę sporządzenia aktu małżeństwa
zawartego w sposób określony w art. 1 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
(Dz.U. z 1964 r. Nr 9, poz.59 z późn. zm.)
Niniejszym potwierdzam, że w dniu ............................................, przede mną
.............................................................................
(imię i nazwisko oraz stanowisko duchownego)
w ................................ .........................................................................................
(nazwa miejscowości) (pełna nazwa i adres jednostki organizacyjnej Kościoła lub związku wyznaniowego)
.........................................................................................................
imię (imiona) i nazwisko mężczyzny zawierającego małżeństwo
..........................................................................................................
imię (imiona) i nazwisko kobiety zawierającej małżeństwo
| zawarli małżeństwo podlegające prawu | ......................................................... |
| (nazwa Kościoła lub związku wyznaniowego) |
zgodnie oświadczając wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu.
..............................................................................
(podpis duchownego, przed którym zostało zawarte małżeństwo)
Świadkami zawartego małżeństwa byli:
1. Nazwisko i imię .................................
2. Nazwisko i imię .................................
| Własnoręczne podpisy osób zawierających małżeństwo oraz świadków: | |
| .......................................... | ....................................... |
| .......................................... | ......................................... |
Zawarcie małżeństwa zarejestrowano w księdze małżeństw pod poz. ...............................
Niniejsze zaświadczenie stanowi podstawę do sporządzenia aktu małżeństwa w księdze małżeństw Urzędu Stanu Cywilnego w ......................................................
........................................................
(podpis duchownego i stanowisko)*
Objaśnienia:
I. Zaświadczenie jest przeznaczone dla:
1. osób, które zawarły małżeństwo - 1 egz.
2. urzędu stanu cywilnego, który sporządzi akt małżeństwa - 1 egz.
3. jednostki organizacyjnej Kościoła lub związku wyznaniowego, w
której zawarto małżeństwo - 1 egz.
II. Przy sporządzaniu aktu małżeństwa kierownik urzędu stanu cywilnego wykorzystuje
dane zawarte w drugostronnym zaświadczeniu.
Pouczenie:
Niniejszy dokument należy przekazać w ciągu pięciu dni od zawarcia małżeństwa do
urzędu stanu cywilnego w gminie, w której zawarto wyżej wymienione małżeństwo przed
duchownym.
Niezachowanie tego terminu powoduje, że nie zostanie sporządzony akt małżeństwa w
urzędzie stanu cywilnego.
*) Zaświadczenie podpisuje duchowny upoważniony do sporządzenia zaświadczenia.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Artykuł 1
§ 2. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.
§ 3. Przepisy paragrafu poprzedzającego stosuje się, jeżeli ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym przewiduje możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
Artykuł 8
§ 1. Duchowny, przed którym zawierany jest związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego, nie może przyjąć oświadczeń przewidzianych w art. 1 § 2 - bez uprzedniego przedstawienia mu zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, sporządzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego.
§ 2. Niezwłocznie po złożeniu oświadczeń, o których mowa w § l, duchowny sporządza zaświadczenia stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu związku małżeńskiego podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują duchowny, małżonkowie i dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu oświadczeń.
§ 3. Zaświadczenie, o którym mowa w § 2, wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika urzędu stanu cywilnego na podstawie art. 4 § 1 duchowny przekazuje do urzędu stanu cywilnego przed upływem pięciu dni od zawarcia małżeństwa; nadanie jako przesyłki poleconej w polskim urzędzie pocztowym jest równoznaczne z przekazaniem do urzędu stanu cywilnego. Jeżeli zachowanie tego terminu nie jest możliwe z powodu siły wyższej, bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas trwania przeszkody.
Artykuł 23
Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.
1. Narzeczeni, tak jak dotychczas, powinni się zgłosić do parafii, przedstawiając wszystkie dokumenty potrzebne do zawarcia małżeństwa kanonicznego, ale powinni też przedłożyć w trzech egzemplarzach "Zaświadczenie" od kierownika USC, z miejsca zamieszkania jednego z narzeczonych.
2. To "Zaświadczenie" stwierdza, że narzeczeni są wolni od przeszkód z prawa polskiego i nosi tytuł "Zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa". Na odwrotnej stronie tego "Zaświadczenia" znajduje się formularz dokumentu, który będzie wypełniany przez parafię i duchownego asystującego przy zawarciu małżeństwa. Nosi on tytuł: ,,Zaświadczenie stwierdzające podstawę sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w sposób określony w art.1 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego".
3. "Zaświadczenie" z USC jest ważne trzy miesiące od dnia wystawienia i ma wpisany termin upływu jego ważności w specjalnej rubryce. Nie można załatwiać w kancelarii parafialnej formalności związanych z małżeństwem konkordatowym, jeżeli termin ważności zaświadczenia już upłynął.
4. Wszystkie nauki i formalności, przewidziane dotąd w prawie kanonicznym należy skrupulatnie przeprowadzić. Duchowny ma obowiązek poinformować narzeczonych o podstawowych przepisach prawa polskiego, dotyczących małżeństwa i o jego skutkach, określonych w art.1, 8 i 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
5. Nowością jest zakaz państwowy i kościelny, zawierania małżeństwa przez osoby, które nie ukończyły 18. roku życia. Dla mężczyzny zwolnienie od tej granicy wieku nie jest przewidziane. Kobieta, która ukończyła 16. rok życia, może uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na zawarcie małżeństwa. W takim przypadku potrzebna będzie również dyspensa Ordynariusza miejsca.
6. W momencie zawierania małżeństwa, duchowny który asystuje przy nim, ma obowiązek sprawdzić, czy formularz (w trzech egzemplarzach), który ma sporządzić strona kościelna (parafia w której ma miejsce ślub), został prawidłowo wypełniony, a następnie dopilnować osobiście, by zostało no podpisane przez małżonków oraz przez dwóch pełnoletnich świadków. Po zawarciu małżeństwa "Zaświadczenie stanowiące podstawę sporządzenia aktu małżeństwa..." podpisuje również duchowny, który asystował przy jego zawarciu.
7. Niezależnie od tego, czy małżeństwo było zawarte w kościele parafialnym, czy innym (np. rektoralnym czy zakonnym) na terenie parafii, obowiązkiem proboszcza (administratora parafii, wikariusza lub innego duchownego w zastępstwie proboszcza) jest przekazanie jednego egzemplarza obustronnie wypełnionego "Zaświadczenia" małżonkom, drugiego egzemplarza do archiwum parafialnego i wpisanie go do księgi ślubów, zaś trzeci egzemplarz należy przekazać w nieprzekraczalnym terminie pięciu dni, do miejscowego USC. Można tego dokonać przez potwierdzone doręczenie albo przesyłką poleconą.
8. Jeżeli narzeczeni chcą wziąć ślub poza parafią, w której załatwiają formalności przedślubne, proboszcz, w raz z licencją do innej parafii, przekaże również drogą urzędową trzy egzemplarze "Zaświadczenia" od kierownika USC. Obowiązek zawiadomienia USC o zawartym małżeństwie spoczywa w takim przypadku na proboszczu miejsca zawarcia małżeństwa, nawet wówczas, kiedy jest ono zawierane poza kościołem parafialnym, a więc na podstawie udzielonej delegacji.