Bibliografia


Źródłami do poznania sporów ariańskich są przede wszystkim pisma św. Atanazego Aleksandryjskiego i opracowania starożytnych historyków, Sokratesa i Sozomena. Teksty Ariusza bowiem zasadniczo nie przetrwały do naszych czasów. Zachowały się tylko ich fragmenty, cytowane przez polemistów, głównie Atanazego. Najważniejsze pisma Atanazego dotyczące kwestii ariańskiej to trzy Mowy przeciw arianom, Apologie, List o dekretach Soboru Nicejskiego.

Szczegółowy wykaz pism Atanazego dotyczących kwestii ariańskiej znajduje się w Patrologii Altanera, ss. 376 - 377.

Źródła dostępne w języku polskim:

Św. Atanazy, Apologie (Apologia przeciw arianom, Apologia do Konstancjusza, Apologia własnej ucieczki), tłum. oraz wstępem opatrzył Jan Ożóg, Warszawa 1979 (PSP, t. 21)

Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, z greckiego tłum. S. Kazikowski, Warszawa 1972

Sozomen Hermiasz, Historia Kościoła, z greckiego tłum. S. Kazikowski, Warszawa 1980

Bibliografia polska:

Gliściński J., Współistotny Ojcu, Łódź 1992

Jest to najobszerniejsze w języku polskim opracowanie dotyczące historii sporów ariańskich. Przedstawiona została cała historia kontrowersji: począwszy od jej genezy czyli rozwoju problematyki chrystologicznej i trynitarnej w teologii w II i III wieku, aż do schyłkowego okresu arianizmu i jego odrodzenia wśród Germanów. Jest to przede wszystkim przedstawienie historii i problematyka ściśle teologiczna została potraktowana dość ogólnie.

Poza tym problematyka ariańska i krótkie przedstawienia Symbolu Nicejskiego znajdują się właściwie w każdym podręczniku patrologii i opracowaniu poświęconym historii teologii czy historii Kościoła w pierwszych wiekach.

Najważniejsze pozycje teologiczne to:

Altaner B., Stuiber A., Patrologia, Warszawa 1990

Kelly J.N.D., Początki doktryny chrześcijańskiej, Warszawa 1988

Pietras H., By nie milczeć o Bogu. Zarys teologii Ojców Kościoła, Kraków 1991

Starowiejski M., Szymusiak J.M., Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, Poznań 1971

Wybrana bibliografia obcojęzyczna

Kwestie związane z kontrowersją ariańską doczekały się ogromnej ilości opracowań. Poniżej zostały podane tylko wybrane pozycje, które podsumowują i zbierają wyniki tych rozlicznych studiów.

GRILLMEIER A., Jesus Christus im Glauben der Kirche. Bd 1: Von der Apostolischen Zeit bis zum Konzil von Chalkedon (451), Freiburg-Basel-Wien 21979

KELLY J. N. D., Early Christian Creeds, New York 19723

PRESTIGE G., Dio nel pensiero dei Padri, Bologna 1969

RITTER A. M., Arianismus, in TRE, III, 692-719, Berlin - New York 1978

SIMONETTI M., La crisi ariana nel IV secolo (SEA 11), Roma 1975

STEAD G. C., Divine Substance, Oxford 1977